Mae diwydiant, ac yn enwedig mwyngloddio glo, yn rhan hanfodol o’n hanes lleol. Roedd y pyllau glo yn dod â gweithwyr i’r cymoedd, gyda threfi’n tyfu yn yr amseroedd gorau erioed. Roedd y swyddi yn y pyllau glo yn galed ac yn aml yn beryglus, ond roeddent yn darparu bywoliaeth i lawer o deuluoedd.
Roedd y pyllau glo wrth galon cymunedau cymoedd Cymru am tua 100 mlynedd. Ond o’r 1970au roedd y diwydiant glo ar drai, gyda’r Bwrdd Glo Cenedlaethol yn cau llawer o byllau glo. Daeth y symudiad i atal cau’r pyllau glo i’r pen gyda streic Undeb Cenedlaethol y Glowyr (NUM), a ddechreuodd ym mis Mawrth 1984.
Daeth y streic â chaledi i’r cymunedau glofaol, gyda dynion ar y llinellau piced ddim yn ennill bywoliaeth bellach. Daeth cymunedau at ei gilydd i gefnogi’r glowyr oedd ar streic, o godi arian i ddarparu ceginau cawl.
Byddai’r streic yn para bron i flwyddyn, gan ddod i ben ar 3ydd Mawrth 1985 gyda threchu’r NUM, gan arwain at gau gweddill y pyllau glo. Collwyd miloedd o swyddi, a symudodd llawer o deuluoedd i ffwrdd o’r cymoedd i ddod o hyd i waith mewn mannau eraill, gan newid trefi a chymunedau’r cymoedd.
Eleni, bydd Ymddiriedolaeth Ddiwylliannol Awen yn coffáu 40 mlynedd ers Streic y Glowyr, ynghyd â’n cymunedau lleol. Drwy rannu hanesion y diwydiant glo a’r streic, rydym hefyd am ddarparu cyfleoedd i ddysgu mwy am hanes ein hardal leol.
Ym mis Mawrth eleni byddwn yn rhannu straeon streic 1984 gydag amrywiaeth o weithgareddau. Yn Neuadd y Gweithwyr Blaengarw rydym yn cynnal arddangosfa o ffotograffau cymhellol o Flaengarw yn ystod y streic a dynnwyd gan y ffotograffydd proffesiynol Richard Williams. Mae’r arddangosfa rhad ac am ddim hon ar agor 11am-4pm bob dydd o ddydd Mercher 6ed i ddydd Gwener 8fed Mawrth.
Bydd y ffotograffydd Richard Williams hefyd yn cynnal sgwrs i adrodd y straeon y tu ôl i luniau’r arddangosfa ymlaen Gwener 15ed Mawrth am 6.30pm yn Neuadd y Gweithwyr Blaengarw. Bydd llyfr Richard ‘Coal and Community in Wales: Images of the Miners’ Strike, before, during and after’, hefyd ar werth (£14.99) a bydd Richard yn hapus i arwyddo copïau ar ôl ei sgwrs.
Fel rhan o’r 40ed pen-blwydd Streic y Glowyr, bydd Awen hefyd yn cynnal arddangosfa amlgyfrwng a grëwyd gan VisionFountain. ‘Tu ôl i’r llinellau piced’ yn arddangosfa deithiol, sy’n cynnwys portreadau printiedig, gosodiad clyweledol a seinwedd. Crewyd yr arddangosfa hon dros bum mlynedd gan dîm VisionFountain, yn seiliedig ar gyfweliadau â phobl yr effeithiwyd arnynt ar draws holl faes glo De Cymru.
Cynhelir ‘Tu ôl i’r Llinellau Piced’ yn Neuadd y Gweithwyr Blaengarw ddydd Iau 21 Mawrth, yn Llyfrgell Maesteg ar yr 22ain o Fawrth, ac yn Llyfrgell y Pîl ar ddydd Sadwrn Mawrth 23ain.
Ariennir y prosiect hwn gan Lywodraeth y DU drwy Gronfa Ffyniant Gyffredin y DU, mewn partneriaeth â Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr.
Ffotograff: Hawlfraint caeth Richard Williams
